بحران‌های زیست محیطی باعث شده که استفاده از محصولات سازگار با محیط زیست در صنایع طی سالیان اخیر اهمیت دو چندان پیدا کند. یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین فاکتورها در این زمینه قابلیت بازیافت مواد است. با بازیافت، نه زباله‌ای وارد طبیعت می‌شود و نه نیازی به استفاده از منابع و معادن طبیعی است. یکی از پرمصرف‌ترین مواد اولیه در صنعت، آهن و آلیاژهای آن است. اتفاقا این فلز پراستفاده قابلیت بازیافت هم دارد. از لحاظ حفظ محیط زیست، بازیافت ضایعات پروفیل آهن با به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کاهش میزان آلودگی محیط زیست کمک می‌کند. همچنین بازیافت این ضایعات می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی در صنعت بازیافت، مدیریت پسماند و توسعه پایدار کمک کند.
اهمیت بازیافت آهن، برای صنعتگر علاوه بر حفظ محیط زیست، بازگشت سرمایه‌ای است که از فروش ضایعات عاید آن می‌شود. در ادامه به تفصیل در مورد این مبحث توضیح داده و جوانب مختلف آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
ضایعات پروفیل آهن چیست؟
ضایعات پروفیل آهن یا آهن قراضه به پروفیل‌های فرسوده یا آسیب دیده، تکه‌ها و قطعات برش خورده و بلااستفاده‌‌ای گفته می‌شود که از آن‌ها مجددا برای تامین ماده اولیه تولید پروفیل آهن استفاده می‌کنند. این مواد بازیافتی عمدتا از پروژه‌های تخریب ساختمان، تولیدات صنعتی، صنایع خودروسازی و ماشین آلات فرسوده تامین می‌شود. این ضایعات باتوجه به اهمیتشان ارزش اقتصادی زیادی هم دارند.
دسته بندی ضایعات پروفیل آهن
ضایعات پروفیل آهن بسته به این که محصول اولیه چه نوع پروفیلی بوده است به دسته‌بندی‌های مختلفی تقسیم می‌شوند و براساس همین دسته‌بندی‌ها اتفاقا قیمت متفاوتی هم دارند. تعدادی از این دسته‌بندی‌ها نه براساس استاندارد بلکه اصطلاح‌هایی است که در بازار و بیشتر بین فعالین این حوزه استفاده می‌شود. دسته‌بندی ضایعات یک دلیل مهم دارد. هر دسته از ضایعات باید با دسته‌ای مشابه خود از نظر درصد آهن وارد کوره شود تا کنترل و مدیریت ذوب امکان‌پذیر باشد.
فله ورق روغنی
ورق‌های روغنی بیشتر در صنایع خودروسازی کاربرد دارند. در صورتی که این ورق‌ها حین تولید معیوب و تبدیل به ضایعات بشوند به آن‌ها ضایعات فله ورق روغنی می‌گویند. ضایعات ورق لزوما مواد استفاده شده نیستند بلکه می‌توانند حاشیه باقی‌مانده از ورقی برش خورده باشند. ضایعات ورق بین تمامی انواع ضایعات آهن بیشترین ارزش و قیمت را دارد.
سوپر ویژه
ضایعات آهنی سوپر ویژه شامل خرده میلگرد، تیرآهن، ورق روغنی زنگ‌خورده، نبشی، ناودانی و پروفیل‌های کمتر از ۸۰ سانتی‌متر است. این ضایعات باید سه ویژگی مهم داشته باشند. اول این که بدون ناخالصی و کاملا یکدست باشند. دوم طول آن‌ها حتما باید کمتر از ۱ متر باشد تا به راحتی در کوره بارگیری بشوند. سوم این که کوره رو باشند. به این معنا که بدون نیاز به تغییر داخل کوره برای ذوب و تولید مجدد قرار بگیرند.
ویژه
به کلیه ضایعات آهن‌آلات ساختمانی، قراضه پروفیل آهن، شاسی خودروهای سنگین و صنعتی، رینگ، قطعات خرد شده در و پنجره، موتور یخچال، ورف آهنی زنگ زده و … ضایعات ویژه گفته می‌شود. تفکیک ضایعات ویژه اهمیت دارد، زیرا فرآیند ذوب آن‌ها باید در کوره‌های مخصوص انجام بشود.
درجه یک
این دسته نه براساس اصطلاحات بازار بلکه طبق استانداردهای تعیین شده دسته‌بندی می‌شود. ضایعات درجه یک به قطعاتی گفته می‌شود که درون ترکیبات آلیاژ خود حداقل ۹۷% آهن داشته باشند. سایر عناصر آلیاژی این گروه هم می‌تواند شامل مس، کروم، نیکل، سرب، مولیبدن، قلع، روی و درصدی گوگرد و فسفر باشد. درصد بالای آهن درون این ترکیبات مرحله‌ی خالص‌سازی را ساده‌تر می‌کند به همین دلیل در مقایسه با سایر انواع قراضه‌ها، قیمت بیشتری هم دارد.
درجه دو
برای این دسته از ضایعات که مشابه گروه قبلی براساس معیار موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی مشخصات آن تعیین شده است، باید حداقل ۹۴ و حداکثر ۹۷ درصد آهن در ترکیبات آلیاژی قراضه‌ها وجود داشته باشد. درصد آهن ضایعات درجه دو کمتر از نمونه درجه یک است به طبع کیفیت این نوع آهن‌آلات هم کمتر از نمونه درجه یک خواهد بود. قراضه درجه دو عموما شامل اگزوز و ماشین‌های فرسوده، ضایعات پروفیل در و پنجره، بشکه‌های آهنی، ورق و اتصالات گالوانیزه است.
درجه سه
پایین‌ترین کیفیت ضایعات در این دسته قرار می‌گیرند. ورق‌های گالوانیزه و رنگ شده، حلب، اگزوز، شلنگ فشار قوی از جمله آهن‌های بازیافتی هستند که در این گروه قرار می‌گیرند.
آهن سبک
این گروه از آهن‌آلات ضایعاتی حجم زیاد و وزن کمی دارند. وزن مخصوص ظاهری آن‌ها بین ۰.۵ تا ۰.۸ تن بر مترمکعب بوده و دانسیته آن کمتر از ۴۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب است. قراضه قطعات کانال و بدنه کولر، پلیسه‌های تراشکاری حجیم و کاپوت‌های تصادفی در این دسته جای می‌گیرند.
روش قیمت گذاری و خرید ضایعات پروفیل آهن
ضایعات پروفیل برای خرید و فروش به دو روش قیمت گذاری و خریداری می‌شود.
در روش اول خرید و فروش در مبدا انجام می‌شود. خریدار و فروشنده مستقیما با هم در ارتباط هستند تا در مورد شکل بارگیری و قیمت‌ها توافق کنند. این روش شکل معمول معامله عموم شرکت‌ها نیست و تنها در شرایط خاص و فوریت امکان دارد که خرید و فروش به این شکل انجام بشود.
روش دوم کاملا برعکس روش اول فروشنده و خریدار با هم مستقیما در ارتباط نیستند و خرید به صورت تحویلی است. در این روش به صورت تلفنی نوع و درجه بار به شکل دقیق از طرف خریدار تعیین می‌شود. باتوجه به سفارش، محصولات بارگیری شده و در کارخانه مقصد تخلیه می‌شود. بعد از تخلیه، نوع بار و مطابقت آن با سفارش ثبت شده از طرف کارشناس مورد بررسی قرار می‌گیرد.
عوامل موثر بر قیمت ضایعات پروفیل آهن
فاکتورهای مختلفی بر قیمت ضایعات پروفیل آهن تاثیر دارد و می‌تواند آن را دچار نوسان و تغییرات کند.
۱.نوع و کیفیت ضایعات
بدیهی است که کیفیت محصولات ضایعاتی تاثیر زیادی بر قیمت آن دارد و اتفاقا یکی از مهم‌ترین فاکتورها هم هستند. ضایعات باکیفیت و بدون زنگ ارزش و قیمت بیشتری دارند چرا که فرآیند بازیافت آن‌ها ساده‌تر است و نهایتا محصول باکیفیت‌تری هم از آن تولید می‌شود.
۲.میزان تقاضا بازار
عرضه و تقاضا عاملی است که نه فقط بر این بازار بلکه بر شرایط کلی تمام بازارهای خرید و فروش اثر می‌گذارد. در صورتی که تقاضا یا تعداد مجموعه‌های بازیافت‌کننده زیاد شده باشند، باتوجه به روند تقریبا کند تامین آهن قراضه به‌عنوان ماده اولیه، برای تامین مشکل به وجود خواهد آمد و با برهم‌خوردن تعادل، قیمت‌ها نیز دچار نوسان می‌شود.
۳.وضعت بازار جهانی فولاد
بازار جهانی باتوجه به تاثیر زیادی که بر قیمت پایه فولاد و محصولات فولادی دارد می‌تواند قیمت ضایعات آهن را هم تحت تاثیر قرار داده و دچار نوسان کند. بدیهی است که هرچه قیمت پروفیل نو افزایش پیدا کند قیمت ضایعات هم به تبع آن بالاتر می‌رود.
۴.هزینه بازیافت
هزینه بازیافت شامل هزینه حمل، جمع‌آوری و فرآوری هم می‌شود. تمامی این فاکتورها با توجه به نوع ضایعات می‌تواند نقش مهمی در تعیین قیمت‌ها داشته باشد. فرآیندهای بازیافت مکانیزه و استفاده از تکنولوژی‌های جدید نیز قطعا باعث بالا‌رفتن هزینه‌های بازیافت می‌شود اما تاثیر خوبی که عموما این روش‌های نوین بر بهبود کیفیت دارد باعث می‌شود هزینه اولیه به‌صرفه باشد.
۵.شرایط اقتصادی
به‌دنبال رکود بازار طبیعتا خرید و فروش ضایعات نیز کاهش پیدا می‌کند. این حالت در شرایط رشداقتصادی و وقتی قیمت‌ها افزایشی است، کاملا تغییر پیدا می‌کند. دراین شرایط خریدار ضایعات آهن با‌هدف کسب سود بیشتر، پیش از افزایش قیمت‌ها اقدام به خرید محصولات با قیمت مناسب‌تر می‌کند و به طبع سود بیشتری هم بدست می‌آورد.
تاثیر قیمت ضایعات پروفیل آهن بر صنایع
قیمت ضایعات قوطی پروفیل نیز در بازار ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلف مانند عرضه و تقاضا و میزان مصرف کاهش یا افزایش داشته باشد. در اغلب صنایع به شکل گسترده از مقاطع فولادی استفاده می‌کنند. به همین دلیل افزایش یا کاهش قیمت ضایعات آهن می‌تواند تاثیر زیادی بر طیف گسترده‌ای از محصولات داشته باشد. در ادامه به چند مورد از این صنایع و تاثیر قیمت ضایعات بر آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
۱.ساختمان سازی
در پروژه‌های ساختمان‌سازی هم حجم تولید ضایعات پروفیل آهن بالا است و هم گاها از همین ضایعات در خود پروژه‌ها استفاده می‌شود. به همین دلیل قیمت آن تاثیر زیادی بر هزینه‌های نهایی ساخت دارد. وقتی که پروفیل زمان ساخت تبدیل به ضایعات شود و کاربردی نداشته باشد، بسته به این که قیمت ضایعات در چه رنجی قرار دارد فروش آن می‌تواند بخشی از ضرر سازنده را جبران کند. زمانی هم که خود ضایعات در پروژه مورد استفاده قرار می‌گیرد به همین شکل می‌تواند بر هزینه‌های ساخت اثرگذار باشد.
۲.صنایع تولیدی
در صنایع تولیدی که از پروفیل به عنوان ماده اولیه تولید خود استفاده می‌کنند، در اکثر مواقع حجم تولید ضایعات پروفیل بالاست. همان طور که میدانید پروفیل‌ها طول استانداردی دارند که مصرف‌کننده با توجه به طراحی محصول خود آن را به ابعاد مورد نیاز برش می‌دهد. در مجموعه‌ههای ارائه دهنده خدمات برش چون گروه صنعتی صبا بخشی از محصول حین برش با عنوان خوراک اره تبدیل به ضایعات می‌شود، بخشی دیگر از پروفیل سربرش است که تبدیل به ضایعات می‌شود. گاها ابعاد برش هم به گونه‌ای است که بخش قابل توجهی از پروفیل بلااستفاده می‌ماند. به همین دلایل حجم ضایعات در صنایع تولیدی به نسبت زیاد است و به این شکل قیمت ضایعات تعیین‌کننده میزان جبران خسارت از طریق فروش خواهد بود.
۳.صنعت بازیافت
در صنعت بازیافت نیز سود صنعتگر از دو بخش است. اول فرآوری که برای بازیافت بر روی محصولات انجام می‌دهد و دوم تفاوت قیمت خرید و فروش این ضایعات. درنتیجه قیمت ضایعات در این صنعت بیشترین اثر را خواهد داشت.
جمع بندی
همان طور که توضیح دادیم قیمت ضایعات پروفیل آهن در صنایع مختلف با درصدهای متفاوت و به اشکال گوناگونی اثرگذار است. برای درک بهتر چگونگی این اثر باید نخست بدانیم ضایعات آهن چیست و انواع آن کدام است، به چه شکل قیمت‌گذاری می‌شود و به طور کلی چه عواملی بر قیمت آن اثر دارد. در سال‌های اخیر با افزایش اهمیت حفاظت از محیط زیست بحث بازیافت نیز به خصوص در صنایع تولیدی اهمیت دو چندان پیدا کرده است.
پرسش و پاسخ
آیا مشخصات پروفیل می‌تواند اثری بر قیمت ضایعات آن داشته باشد؟
بله مشخصات پروفیل مثل ابعاد و اندازه، جنس و کیفیت، وضعیت سطحی که سالم یا زنگ‌زده است، درصد عناصر آلیاژی و شکل و نوع پروفیل همگی بر قیمت ضایعات اثر دارد. ضایعات پروفیل‌های بزرگ با قیمت بیشتری به فروش می‌رسد. قیمت پروفیل سبک به شکل ضایعات بستگی به کیفیت آن دارد طبیعتا سطوح زنگ زده ارزش اقتصادی کمتری خواهند داشت. هر چه درصد آهن بیشتر باشد قیمت ضایعات هم بالاتر خواهد بود.
چطور می‌توان درباره مناسب بودن قیمت ضایعات اطمینان پیدا کرد؟
همان‌طور که توضیح دادیم ضایعات آهن انواع مختلفی دارند. براساس درصد آهن موجود در آلیاژ محصولات این گروه‌ها، قیمت‌گذاری انجام می‌شود. با بررسی و شناخت دقیق نوع ضایعات و کیفیت آن‌ها و با توجه به قیمت پایه این ضایعات به خوبی می‌توانید درست یا نادرست بودن این قیمت‌ها را تشخیص بدهید.
آیا دولت تسهیلات خاصی برای بازیافت در نظر گرفته است؟
پیش‌تر هم به این موضوع اشاره داشتیم که طی سالیان اخیر بازیافت با هدف حفاظت از محیط زیست اهمیت زیادی پیدا کرده است. دولت‌ها برای این که تولیدکنندگان و صنعتگران بیشتری را جذب این صنعت کنند گاها تسهیلات خوبی برای راه اندازی کارگاه‌های بازیافت، در نظر می‌گیرند.
